Δὲν βλέπετε ποῦ θέλουν νὰ κάμουν τὴν Ἑλλάδα παλιοψάθα;

   Ὁ λόγος τοῦ Στρατηγοῦ Μακρυγιάννη πάντα διαχρονικός. Ἀπὸ τότε φώναζε γιὰ τὸν ἐκ Δυσμῶν κίνδυνο τῶν φραγκολατίνων!

   «Μὴν ἀφήσετε, Ἅγιοί μου αὐτὰ τὰ γκιντὶ πουλημένα κριγιάτα τῆς τυραγνίας νὰ μασκαρέψουν καὶ νὰ ἀφανίσουν τοὺς Ἕλληνες».

      Τότε, ἐκεῖ ποὺ καθόμουν εἰς τὸ περιβόλι μου καὶ ἔτρωγα ψωμί, πονώντας ἀπὸ τὶς πληγές, ὅπου ἔλαβα εἰς τὸν ἀγώνα καὶ περισσότερο πονώντας διὰ τὶς μέσα πληγὲς ὅπου δέχομαι διὰ τὰ σημερινὰ δεινά τῆς Πατρίδος, ἦλθαν δύο ἐπιτήδειοι, ἄνθρωποι τῶν γραμμάτων, μισομαθεῖς καὶ ἄθρησκοι, καὶ μοῦ ξηγῶνται ἔτσι: «Πουλᾶς Ἑλλάδα, Μακρυγιάννη».

   Ἐγώ, στὴν ἄθλιαν κατάστασίν μου, τοὺς λέγω: «Ἀδελφοί, μὲ ἀδικεῖτε. Ἑλλάδα δὲν πουλάω, νοικοκυραῖγοι μου. Τέτοιον ἀγαθὸν πολυτίμητον δὲν ἔχω εἰς τὴν πραμάτειάν μου. Μὰ καὶ νὰ τὸ 'χα, δὲν τὸ 'δινα κανενός. Κι’ ἂν πουλιέται Ἑλλάδα, δὲν ἀγοράζεται σήμερις, διότι κάνατε τὸν κόσμον ἐσεῖς λογιώτατοι, νὰ μὴν θέλει νὰ ἀγοράσει κάτι τέτοιο». Ἔφυγαν αὐτοί. Κι’ ἔκατσα σὲ μίαν πέτραν μόνος καὶ ἔκλαιγα. Μισὸς ἄνθρωπος καταστάθηκα ἀπὸ τὸ ντουφέκι τοῦ Τούρκου, τσακίστηκα εἰς τὶς περιστάσεις τοῦ ἀγώνα καὶ...κυνηγιέμαι καὶ σήμερον. Κυνηγιῶνται καὶ ἄλλοι ἀγωνιστὲς πολὺ καλύτεροί μου, διότι ἐγὼ εἶμαι ὁ τελευταῖος καὶ ὁ χειρότερος. Καὶ οἱ πιὸ καλύτεροι ὅλων ἀφανίστηκαν.

   Αὐτοὶ ποὺ θυσίασαν ἀρετὴ καὶ πατριωτισμόν, γιὰ νὰ εἰπωθεῖ ἐλεύτερη ἡ Ἑλλάδα κι’ ἐχάθηκαν φαμελιὲς ὁλωσδιόλου, εἶπαν νὰ ζητήσουν ἕνα ἀποδειχτικὸν ποὺ νὰ λέγει ὅτι ἔτρεξαν κι’ αὐτοὶ εἰς τὴν ὑπηρεσίαν τῆς Πατρίδος καὶ Τοῦρκο δὲν ἄφηκαν ἀντουφέκιγο.

   Πῆγε νὰ’ νεργήσει ἡ Κυβέρνηση καὶ βγῆκαν κάτι τσασίτες καὶ σπιγοῦνοι, ποὺ δουλεύουν μίσος καὶ ἰδιοτέλεια, καὶ εἶπαν «ὄχι». Καὶ εἶπαν καὶ βρισιὲς παλιὲς διὰ τοὺς ἀγωνιστές. Γιὰ νὰ μὴν πάρουν τὸ ἀποδειχτικόν, ἕνα χαρτὶ ποὺ δὲν κάνει τίποτες γρόσια.

   Πατρίδα νὰ θυμᾶσαι ἐσὺ αὐτοὺς ὅπου, διὰ τὴν τιμὴν καὶ τὴν λευτερίαν σου, δὲν λογαρίασαν θάνατο καὶ βάσανα. Κι’ ἂν ἐσὺ τοὺς λησμονήσεις, θὰ τοὺς θυμηθοῦν οἱ πέτρες καὶ τὰ χώματα, ὅπου ἔχυσαν αἵματα καὶ δάκρυα.

   Θεέ, συχώρεσε τοὺς παντίδους, ποὺ θέλουν νὰ μᾶς πάρουν τὸν ἀγέρα ποὺ ἀναπνέομεν καὶ τὴν τιμὴν ποὺ μὲ ντουφέκι καὶ γιαταγάνι πήραμε. Ἐμεῖς τὸ χρέος, τὸ κατὰ δύναμιν, ἐπράξαμεν. Καὶ αὐτοὶ βγῆκαν σήμερον νὰ προκόψουν τὴν Πατρίδα. Μας γέμισαν φατρία καὶ διχόνοιαν. Και τὴν Πατρίδα δὲν τὴν θέλουν Μητέρα κοινή. Ἀμορόζα εἰς τὰ κρεβάτια τους τὴν θέλουν. Γι’ αὐτὸ περνοῦν καὶ ρεθίζουν τὸν κόσμον μὲ τέχνες καὶ καμώματα. Καὶ καζαντίσαν αὐτοὶ πουγγιὰ καὶ ἀγαθὰ καὶ ἀφήκαν τοὺς ἀγωνιστές, τὶς χῆρες καὶ τὰ ὀρφανὰ εἰς τὴν ἄκρην. Αὐτοὶ εἶναι οἱ ἀνθρώπινοι λύκοι, ποὺ φέραν δυστυχήματα καὶ κίντυνον εἰς τὸν τόπον. Ἂς ὄψονται.

Τότε ποὺ ἡ Τουρκιὰ ἐκατέβαινε ἀπὸ τὰ ντερβένια καὶ ὀλίγοι ἔτρεχαν μὲ ὀλίγα ντουφέκια, μὲ τριχιὲς δεμένα, νὰ πολεμήσουν, θέλοντας λευτεριὰν ἢ θάνατον, οἱ φρόνιμοι ἀσφάλιζαν τὶς φαμελιὲς τους εἰς τὰ νησιὰ κι’ αὐτοὶ τρέχαν εἰς ρεματιὲς καὶ βουνά, μὴ βλέποντας ποτὲ Τούρκου πρόσωπον. Κι’ ὅταν ἀκοῦγαν τὰ ντισμπάρκα τῶν Τούρκων, τρέχαν μακρύτερα. Τώρα θέλουν δικήν τους τὴν Πατρίδα καὶ κυνηγοῦν τοὺς ἀγωνιστές.

Ἐγίναμε θηρία ποὺ θέλουν κριγιάτα (κρέατα) ἀνθρώπινα νὰ χορτάσουν. Καὶ χωρίζουν τὸν κόσμον σὲ πατριῶτες καὶ ἀντιπατριῶτες. Αὐτοὶ γίναν οἱ σημαντικοί τῆς Πατρίδος καὶ οἱ ἄλλοι νὰ χαθοῦν. Δὲν ξηγιῶνται γλυκότερα νὰ φυλάξωμεν Πατρίδα καὶ νὰ δοῦμεν λευτερίαν πραγματικήν. Ρωμαίγικον δὲν φτιάχνεται χωρὶς οὖλλοι νὰ θυσιάσουν ἀρετὴν καὶ πατριωτισμόν. Καὶ χωρὶς νὰ πάψει ἡ μέσα, ἡ δική μας τυραγνία.  

     Καί βγῆκαν τώρα κάτι δικοί μας κυβερνῆτες, Ἕλληνες, σπορὰ τῆς ἐβραιουργιᾶς, ποὺ εἶπαν νὰ μᾶς σβήσουν τὴν Ἁγία Πίστη, τὴν Ὀρθοδοξία, διότι ἡ Φραγκιὰ δὲν μᾶς θέλει μὲ τέτοιο ντύμα Ὀρθόδοξον. Και ἐκάθησα καὶ ἔκλαιγα διὰ τὰ νέα παθήματα. Καὶ ἐπῆγα πάλιν εἰς τοὺς φίλους μου τοὺς Ἁγίους. Ἄναψα τὰ καντήλια καὶ ἐλιβάνισα λιβάνιν καλὸν ἁγιορείτικον.

   Καὶ σκουπίζοντας τὰ δάκρυά μου τοὺς εἶπα:

   «Δὲν βλέπετε ποῦ θέλουν νὰ κάμουν τὴν Ἑλλάδα παλιοψάθα; Βοηθεῖστε, διότι μᾶς παίρνουν, αὐτοὶ οἱ μισοέλληνες καὶ ἄθρησκοι, ὅ,τι πολυτίμητον τζιβαϊρικὸν ἔχομεν. Φραγκεμένους μᾶς θέλουν τὰ τσογλάνια τοῦ τρισκατάρατου τοῦ Πάπα. Μὴν ἀφήσετε, Ἅγιοί μου αὐτὰ τὰ γκιντὶ πουλημένα κριγιάτα τῆς τυραγνίας νὰ μασκαρέψουν καὶ νὰ ἀφανίσουν τοὺς Ἕλληνες, κάνοντας περισσότερα κακὰ ἀπὸ αὐτὰ ποὺ καταδέχθηκεν ὁ Τοῦρκος ὡς τίμιος ἐχθρός μας».

 

Πηγή: Ρωμαίικο Οδοιπορικό

άβαγνον: Αθήνα - Τείχος της ελληνιστικής περιόδου "κρυμμένο...

άβαγνον: Αθήνα - Τείχος της ελληνιστικής περιόδου "κρυμμένο...: Τα τείχη των Αθηνών: Η μνήμη της πόλης Tμήμα του υστεροκλασικού-ελληνιστικού τείχους, υπόγειο Δραγατσανίου 6, πλ. Κλαθμώνος. Φωτ...

ΝΕΚΡΟΝΟΜΙΚΟΝ: ΑΛΗΘΕΙΕΣ ΚΑΙ ΨΕΜΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟ ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΟ ΒΙΒΛΙΟ | Ήξερες Ότι: eleysis-ellinwn.gr

ΝΕΚΡΟΝΟΜΙΚΟΝ: ΑΛΗΘΕΙΕΣ ΚΑΙ ΨΕΜΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟ ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΟ ΒΙΒΛΙΟ | Ήξερες Ότι: eleysis-ellinwn.gr

Ποιοί ήταν οι Τουρκοκρήτες;

Μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους, οι πρώτοι που εξισλαμίστηκαν ήταν ορισμένοι Βενετσιάνοι Φεουδάρχες, για να μη χάσουν τα προνόμια τους, και μετά ακολούθησαν ορισμένοι Κρήτες Χριστιανοί, για ν αποκτήσουν δύναμη και εξουσία, πάνω στους αδελφούς τους Χριστιανούς. Σ' αυτούς λοιπόν τους εξισλαμισθέντες αναφέρομαι, τους λεγόμενους Τουρκοκρητικούς, που δεν είχαν καμιά σχέση με τους Τούρκους κατακτητές και οι διαφορές τους ήταν μεγάλες.

 

     Κατ αρχήν οι Τουρκοκρήτες  δεν ήξεραν τουρκικά, έτρωγαν χοιρινό και έπιναν κρασί που το Κοράνι το απαγορεύει. Φορούσαν την κρητική ενδυμασία και η μόνη διαφορά τους ήταν το κόκκινο φέσι και η κόκκινη ζώνη. Και η μόνη συνεργασία  με τους Τούρκους ήταν οι εκστρατείες  κατά των Χριστιανών. Το επίθετο τους ήταν κρητικό και μόνο τ όνομα τους άλλαζε. Δεν υπάκουαν στις εντολές της Πύλης και  στις Στρατιωτικές Αρχές, δεν έδιναν λογαριασμό σε κανένα, και κατά βάθος, όσο μισούσαν τους  Χριστιανούς αδελφούς τους, άλλο τόσο μισούσαν και τους Τούρκους κατακτητές. Αυτό έγινε αφορμή, η Πύλη να στείλει το 1812 τον Οσμάν Πασά τον αποκαλούμενο και «Πνιγάρη» που συμμάχησε με τους Χριστιανούς Καπεταναίους με αποτέλεσμα να εξοντώσει, αρκετούς Τουρκοκρητικούς και Αγάδες.

   Αυτοί λοιπόν οι εξισλαμισμένοι Τουρκοκρήτες κατατυράννησαν, σταύρωσαν στην  κυριολεξία τον Χριστιανικό πληθυσμό που πάλευε τόσους αιώνες να κρατήσει και να διατηρήσει τα Ιερά και τα Όσια του. Αλλά σ όλη αυτή την συμφορά, βγήκε και κάτι καλό. Αυτοί οι εξισλαμισμοί ήταν το διυλιστήριο, ήταν ο λαμπίκος που καθάρισε και εξάγνισε την Κρητική γενιά. Ξεκαθάρισε τους δειλούς, τους συμφεροντολόγους, τους αρνησίθρησκους, τους αρνησιοπάτριδες, από τους γνήσιους Κρητικούς. Ήταν το «καθαρτήριο πυρ» της φυλής μας. Ξεκαθάρισε την ήρα από το στάρι, κοσκίνισε τους χαρακτήρες και ξεκαθάρισε τις ψυχές και πήρε τα σκύβαλα. Κι έμεινε η Κρητική ψυχή ν αγωνίζεται για την τιμή, την Ελευθερία, την Πατρίδα και τις Αξίες. Ο Λαός μας τους αποκαλούσε «Μπουρμάδες» δηλ.ούτε Τούρκοι ούτε Χριστιανοί, κάτι δηλ. το νοθευμένο.

   Μετά λοιπόν των εξισλαμισμό τους, πήραν από τους Χριστιανούς τις περιουσίες τους  και τους ανάγκασαν να καταφύγουν στα ορεινά και άγονα χωριά για να γλιτώσουν  κάπως απ αυτούς. Έτσι οι Τουρκοκρήτες βρέθηκαν με τεράστιες περιουσίες, διαφέντευαν ολόκληρες Επαρχίες.  Όπως π.χ. ο Αγάς Αληδάκης, που ο πύργος του σώζεται ακόμα και σήμερα, στον Εμπρόσνερο του Αποκόρωνα.

   Διαφεντεύοντας μια περιοχή, που άρχιζε από τα σύνορα της Αργυρούπολης - Ασή Γωνιάς, και έφτανε μέχρι τον Βλητέ της Σούδας, δηλ περιλάμβανε δύο Επαρχίες, την Επαρχία Σφακίων και την  Επαρχία Αποκορώνου. Όσοι όμως Χριστιανοί δεν είχαν τρόπο να φύγουν προς την ενδοχώρα, εγκλωβίστηκαν στις Πόλεις και ήταν υπό την ομηρία των Τουρκοκρητικών.  Εκείνοι τους χρησιμοποιούσαν για τις αγγαρίες τους, αλλά το τραγικότερο ήταν ότι τους επιστράτευαν φορτώνοντας τους σε σακούλες τα πολεμοφόδια και τους έβαζαν στην πρώτη γραμμή της μάχης, σαν ανθρώπινο τείχος και πίσω τους ακολουθούσαν, οι Τουρκοκρήτες και ο Στρατός. Αυτοί ήταν οι τραγικοί «Σακουλιέριδες» που ήταν και τα πρώτα θύματα της κάθε μάχης. Ακόμα τους έκλεισαν τα Σχολεία, τις Εκκλησίες και επέβαλαν φοβερούς φόρους, με πρώτο τον κεφαλικό. Σε γενικές γραμμές οι Χριστιανοί δεν όριζαν τίποτα, ζωή, τιμή, περιουσία, όλα αυτά, ήταν στην διάθεση των Τουρκοκρητικών. Πόσα μαρτύρια πέρασαν οι γυναίκες και οι κόρες των Χριστιανών, από τους άγριους Τουρκοκρητικούς γενίτσαρους; Πόσες φορές δεν υποχρέωσαν τη μάνα ή τον πατέρα, να κρατά τον λύχνο όταν βίαζαν την κόρη τους; Πόσες φορές δεν υποχρεώθηκαν να φάνε από το συκώτι του σφαγμένου πατέρα τους, γιατί αντιστάθηκε στις κτηνώδης ορέξεις των; Πόσες φορές, κόρες και γυναίκες βιαζόταν κάθε φορά που ο Αγάς είχε κέφια και γλεντούσε με τους φίλους του, στα κονάκια και στους πύργους του; Γι' αυτό πολλές κοπέλες έμειναν μια ολόκληρη ζωή κλεισμένες στα σπίτια τους, μη τυχόν και τις δει κανένα «κακό μάτι». Γιατί ποιος μπορούσε ν' αντισταθεί σ' αυτούς που είχαν δικαίωμα ζωής και θανάτου στους άτυχους Χριστιανούς; Πόσες φορές χάριν διασκέδασης, όταν καθάριζαν την πιστόλα τους, δεν έβαζαν περαστικούς Χριστιανούς στο σημάδι;

 

   Τόμοι ολόκληροι θα μπορούσαν να γραφτούν για τα εγκλήματα που διέπραξαν σε βάρος των Χριστιανών αδελφών τους. Αυτοί ήταν εν ολίγοις οι περίφημοι Τουρκοκρητικοί. Απ' αυτούς είναι και οι Τουρκοκρητικοί πού ζουν σήμερα στο Χαμιντιέ της Συρίας, που έφυγαν αναλογιζόμενοι τα εγκλήματα που διέπραξαν και φοβούμενοι την τιμωρία που πλησίαζε. Απ' αυτούς είναι και οι Τουρκοκρητικοί που ζουν σήμερα στην Τουρκία. Και βεβαία με το δίκιο τους ν' αναπολούν τις καλές γι' αυτούς εποχές, με τα κονάκια, τους πύργους, με τους φαμέγιους και τις τεράστιες περιουσίες που απέκτησαν από τους άτυχους αδελφούς τους Χριστιανούς , στέλνοντας τους ένα φυσίγγιο στον «ντορβά» και ένα σημείωμα, που έγραφε ότι η τάδε περιουσία, είναι δική μου.

   Θέλω πάντως να δηλώσω ότι δεν επιρρίπτω ευθύνες ούτε πρέπει, στους ανθρώπους αυτούς, για ότι έκαναν οι πρόγονοι τους. Όμως, από το να τους αποκαλούμε αδέρφια μας, να τους γράφουμε ποιήματα, να τους φιλοξενούμε και αυτοί μόλις φτάσουν εδώ, το πρώτο πράγμα που κάνουν είναι να ψάχνουν να βρουν την περιουσία των προγόνων τους, νομίζω ότι πάει πάρα πολύ. Και το μόνο, που μπορεί να χαρακτηρίσει την συμπεριφορά μας  είναι συμπεριφορά  «Ραγιά». Η Ιστορία πρέπει να διδάσκεται όπως έχει γραφεί. Δεν αρνείται βέβαια κανείς ότι υπήρξαν κάποιες φιλίες , μεταξύ Τουρκοκρητικών και Χριστιανών, αλλά το ερώτημα είναι, πότε υπήρξαν αυτές οι φιλικές σχέσεις και σε ποια εποχή;  Μήπως όταν οι Τουρκοκρητικοί, παντοδύναμοι στην αρχή, που άρπαζαν, βίαζαν, έσφαζαν, έκαιγαν και ερήμωναν τα πάντα ή όταν η ανεξαρτησία της Κρήτης είχε φέρει σε αδυναμία το Τουρκοκρητικό στοιχείο; Μήπως λοιπόν πρέπει να δούμε καλύτερα τα πράγματα; Μήπως πρέπει να μάθουμε την τοπική μας Ιστορία καλύτερα, γιατί έχει σκανδαλωδώς  αγνοηθεί;  Γιατί πιστεύω ότι αυτοί οι συναισθηματισμοί προέρχονται από άγνοια.

   Και τελειώνοντας, λέω ότι καλό είναι να συγχωρούμε, αλλά να μη ξεχνούμε.

 

           Κιαγιαδάκης  Βαγγέλης

  ( Φτερόλακας )

Πηγές :   Ιστορία της Κρήτης Βασιλείου Ψιλάκη

Ιστορία της Κρήτης Ι. Δ . Μουρέλλου

Στα υψώματα των Νυμφών και των Μουσών

Το σχέδιο ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας που άρχισε να υλοποιείται από τα τέλη του 20^ου αιώνα, συνετέλεσε τόσο στην ανάδειξη και περαιτέρω αρχαιολογική αξιοποίηση των κειμένων δυτικά της Ακροπόλεως λόφων, των Μουσών (Φιλοπάππου), των Νυμφών και της Πνύκας, όσο και στην αποκάλυψη πολλών μυστικών τους, που σχετίζονται με τα όσα βρίσκονται κάτω από αυτούς (σπηλαιώματα, στοές, υδραγωγικές κατασκευές), στην επιφάνειά τους (ταφικά μνημεία, οδοί, ιερά, κλίμακες), αλλά και με την ιστορική και λαογραφική τους αξία. Κατά καιρούς βέβαια έχουν διατυπωθεί, κυρίως από την πλευρά των κατοίκων της περιοχής, αναφορικά με τον τρόπο εκτέλεσης των εργασιών εκεί, σοβαρές ενστάσεις που πρέπει να εξετασθούν διεξοδικά.

   Οι λόφοι αυτοί, γνωστοί σε όλον τον πολιτισμένο κόσμο, παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον. H λαϊκή φαντασία και η παράδοση θέλουν ακόμα τις νεράϊδες, τις «καλοκυράδες» και τα «αερικά» να κατοικούν στις σπηλιές και τα λαγούμια, να περιφέρονται στις πλαγιές και να πειράζουν τους περαστικούς... Όποιος περιηγείται εκεί, πέρα από την απόλαυση του περιβάλλοντος που δοκιμάζει, διακρίνει μεταξύ άλλων την «οδόν διά της Κοίλης» (μεταξύ λόφων Νυμφών και Πνύκας με άξονα Α/Δ), που οδηγούσε από την Ακρόπολη στον Πειραιά, τα θεμέλια των πέριξ αυτής καταστημάτων και οικιών, (βλ. φωτο 1, αναπαράσταση υπό Κ. Νίκα & 2), ερείπια

 

 τειχών, βάθρα, κυλίστρες*, λαξευτά φατνεία, τα λεγόμενα «Κιμώνεια Μνήματα» και το φερόμενο ως «Δεσμωτήριον» ή «Φυλακή του Σωκράτους», τη λεγομένη «Σπηλιά του Κουφού», το ιερόν του Υψίστου Διός, το ανακαλυφθέν, παρά την οδό Απ. Παύλου, προ δωδεκαετίας λαυξευτό ιερόν του Πανός με το θαυμάσιο εξωτερικό ψηφιδωτό δάπεδο και τη μοναδική λαξευμένη παράσταση στον βόρειο εσωτερικό τοίχο του, τα χριστιανικά προσκυνήματα του (παλαιού) κυκλοτερούς ναϊσκου της Αγ. Μαρίνας (αλλά και τον αρχαίο λατρευτικό χώρο – φωτο 3 – κάτω από τον νέο Ναό), τον Άγιο Δημήτριο τον Λουμπαρδιάρη, τις επιδαπέδιες ενθέσεις του αειμνήστου Δ. Πικιώνη στην ανατολική πλευρά κ.α.

 

Οι παλαιότεροι θα θυμούνται και το ευμέγεθες ανοικτό θέατρο Μπαστιά που είχε οικοδομηθεί το 1939, και παρέμεινε έκτοτε ημιτελές μέχρι την ολοκληρωτική κατεδάφισή του το 2001, αλλά και την πάλαι ποτέ προσφυγική συνοικία του «Ασυρμάτου», ελάχιστα στοιχεία της οποίας διατηρούνται πλέον.

 

 

   Όσον αφορά την έρευνα και αξιολόγηση της φύσεως των υπογείων χώρων αυτής της περιοχής, είναι απαραίτητη μία ...«εμβάθυνση», όχι μόνο επί τόπου, αλλά και στην ιστορία της πόλης μας. Ένα από τα καίρια ζητήματα των αρχαίων κατοίκων της υπήρξε ως γνωστόν η επάρκεια υδατίνων πόρων. Αρχικά, εκτός από τα κατ΄οίκους πηγάδια κατασκευάζονταν και «ομβροδέκτες», αλλά και (κατά τους κλασσικούς χρόνους), ορύγματα που συνέδεαν τα φρέατα στο ύψος του πυθμένα τους. Τέτοια έργα βλέπουμε ακόμη και σήμερα (φωτο 4 & 5) σε όλην την έκταση της περιοχής, κυρίως δε πέριξ του Αστεροσκοπείου και του Ναού της Αγίας Μαρίνας.

 

Μεταξύ αυτών και του δικτύου που σχηματίζουν, δεν απουσιάζουν και υπόσκαφοι χώροι που χρησμοποιούνταν ως ενδιαιτήματα ή ιερά (φωτο 6).Πάντως η στοχευμένη κατασκευή υδραγωγείων, αχρηστευμένων ή κατεστραμένων σήμερα, υπήρξε η λύση γιά το μεγαλύτερο μέρος του προβλήματος. Γνωστότερο και μεγαλύτερο όλων ήταν ασφαλώς το Αδριάνειο (περί το 130 μ.Χ.).

 

Από τα αρχαιότερα πάντως υδραγωγεία, της Εννεακρούνου, του Θησείου, του Κεραμεικού, του Γερανίου και του Υμηττού, το τελευταίο είναι αυτό που έχει άμεση αναφορά στον υπό εξέταση χώρο δεδομένου ότι «εμάστευε τας όπισθεν του Νεκροταφείου υπωρείας του βουνού και δι’ αγωγού κατηυθήνετο καθέτως προς τον Ιλισσόν παρά την παλαιάν Πυριτιδαποθήκην. Εκεί εχύνετο εις άλλον υδραγωγείον ακολουθούν την κοίτην μέχρι της εκβολής της εις την πεδιάδα παρά την οδό Πειραιώς» (Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Του Ηλίου, τόμος 7, σελ. 1294). Μια στοά στο δυτικό πρανές του λόφου των Νυμφών αποδεικνύει αυτήν την πληροφορία. Το τμήμα της τεχνητής αυτής στοάς, που σώζεται σήμερα σε αρίστη κατάσταση, δεν ξεπερνά τα 30 μέτρα. Είναι λαξευμένη μέσα στον ασβεστολιθικό βράχο του λόφου και έχει ύψος περί τα 2 ½ μέτρα και συνολικό πλάτος 80 εκ.

 

 Στην στοά αυτή (φωτο 7) μπορεί κάποιος να σταθεί άνετα όρθιος, να την διασχίσει, και στο πλαϊνό της τοίχωμα (προς νότον) σε ύψος 1 ½ μέτρων από το έδαφος να δει το άψογα λαξευμένο αυλάκι πλάτους 20 εκ. απ όπου μεταφερόταν το νερό…. Στην κατεύθυνση προς ανατολάς, έχει δυστυχώς καταπέσει και σταματάει απότομα. Η συνέχεια της προς δυσμάς έχει προφανώς κατστραφεί από την διάνοιξη του περιφερειακού δρόμου του Φιλοπάππου και τη γενικότερη αστικοποίηση.

 

Φαίνεται ότι κατευθυνόταν προς την  αρχαιοτάτη σπηλαιώδη υδατοδεξαμενή (τη γνωστή και ως «Χαμοστέρνα» - (φωτο  8 & 9) επί της δυτικής καταλήξεως του αρχαίου δήμου της Κοίλης, στη σημερινή οδό Παναγή Τσαλδάρη (Χαμοστέρνας). Ο επίσης λαξευμένος στο βραχώδη λόφο χώρος της πηγής αυτής περιλαμβάνει, έναν προθάλαμο, το φατνείο της κρήνης λίγο ψηλότερα στο βάθος, όπου το νερό ακόμη αναβλύζει, ειδικά σε περιόδους έντονων βροχοπτώσεων, κι έναν βοηθητικό θάλαμο αριστερά από τους άλλους δύο. 

 

Επί Τουρκοκρατίας η εκβολή του υδραγωγείου εκεί ονομαζόταν και «Κοντίτο του Βουνού» ή απλώς «Βουνό», κάτι που αποτυπώνει την πεποίθηση ότι τα ύδατα που έφερε προέρχονταν από τον Υμηττό.

 

 

   Στη ίδια πάντα πλευρά παρά τον περιφερειακό του Φιλοπάππου, αλλά 100 μέτρα νοτιότερα και σε χαμηλότερο ύψος, είναι επίσης ορατό  το στενό στόμιο ενός ορύγματος που οδηγεί σε κατακόρυφο βάραθρο  (φωτο 10) στον πυθμένα του οποίου τα ίχνη ροής υδάτων, στην ίδια πάντα κατεύθυνση (Δ), είναι κάτι παραπάνω από εμφανή. Σημειωτέον ότι η υπόγεια αυτή διαδρομή δεν έχει σχηματισθεί από ανθρώπινη παρέμβαση (φωτο 11).

   Στη βορειοδυτική πλευρά του λόφου των Νυμφών υπάρχουν ακόμη δύο αξιόλογα σημεία. Το πρώτο είναι ένα ημιυπέργειο βαθύ φατνείο, λαξευμένο στο βράχο, εμβαδού 30 περίπου τ.μ., το οποίο, κρίνωντας από τις οσμές τουλάχιστον (!) και τα σκόρπια παλαιά πέταλα, χρησιμοποιείται σήμερα ως χώρος σταυλισμού. Ωστόσο μία χαμηλή κόγχη στο βάθος του (προς ανατολάς) κι άλλη μιά στο δεξί τοίχωμά του προδίδουν ότι η παλαιότερη χρήση του σχετιζόταν με την παροχή ύδατος. Το δεύτερο σημείο, λίγο νοτιότερα από το προηγούμενο, είναι ένας ευρύχωρος υπόγειος θάλαμος, επίσης λαξευμένος στο σχιστόλιθο, του οποίου η μελέτη βρίσκεται σε εξέλιξη, καθώς μόλις τα τελευταία χρόνια καθαρίστηκε από επιχωματώσεις αιώνων, που τον καθιστούσαν σχεδόν αόρατο.

 

Ο θάλαμος αυτός (φωτο 12), με είσοδο από δυτικά, περιλαμβάνει ένα κεντρικό δώμα και επιμέρους τέσσερα διαμερίσματα προς τα άλλα σημεία του ορίζοντα. Η διαρύθμισή του θυμίζει πολύ το «Σηράγγιο» του Πειραιά (βλ. τεύχος «Τ» αρ. 8, Μάϊος – Ιούνιος 2009, σελ 8). Σκαλισμένες στην πέτρα παραλληλόγραμμες λείες λεκάνες σε διαφορετικά επίπεδα καθιστούν σαφές ότι πρόκειται για χώρο συγκέντρωσης νερού, ενώ δεν αποκλείεται να χρησιμοποιήθηκε ως λουτρό.

 

 

   Βαδίζοντας περιμετρικά του λόφου και φθάνοντας στο ανατολικό μετώπό του απέναντι από την Ακρόπολη, προσπερνάμε το ιερόν του Πανός και λίγα μέτρα πιό πάνω παρατηρούμε ακόμη ένα σπηλαίωμα στο βραχώδες πέτασμα, κλεισμένο με σιδερένια θύρα. Πρόκειται γιά ένα ακόμα αρχαίο σημείο υδροληψίας αποτελούμενο από ένα χαμηλό πηγάδι, στο βάθος (φωτο 13), έναν τετράγωνο προθάλαμο κοσμημένο από μεταγενέστερης κατασκευής (επί Ανδριανού) ψηφιδωτό δάπεδο (φωτο 14) κι ένα ακόμη θάλαμο αριστερά που συνδέεται μέσω ενός κλιμακωτού διαδρόμου με τον κεντρικό.

 

Κατά τη διάρκεια της γεμανικής Κατοχής ο χώρος ήταν σφραγισμένος, καθώς χρησίμευσε ως κρύπτη γιά την φύλαξη αρχαίων αντικειμένων. Ως προς την ιστορική του ονομασία υπήρξε έντονη διχογνωμία των αρχαιολόγων κατά το παρελθόν. Έχει επικρατήσει πάντως η συμβατική ονομασία «Καλλιρρόη» (προταθείσα εσφαλμένα από τον ανασκαφέα W. Doerpfeld), μολονότι, όπως άλλωστε αναφέρει κι ο Παυσανίας, η πηγή της Καλλιρρόης εντοπίζεται στην κοίτη του Ιλισσού, νοτιοανατολικά του Ολυμπιείου.

 

Λίγο παραπάνω από την εν λόγω κατασκευή στη συνέχεια του βράχου βλέπουμε ακόμα μία χαμηλή στοά (φωτο 15) που κείται στον ίδιο άξονα (Α/Δ) με όλες τις άλλες και ίσως όχι τυχαία, βρίσκεται στην ίδια νοητή ευθεία, αλλά σε ικανότερο ύψος, με την υδραγωγική στοά της δυτικής πλευράς (βλ. φωτο 7)...

   Το πολυδαίδαλο υδροδοτικό σύστημα της περιοχής των συνολικά 670 στρεμμάτων, που τελειοποιήθηκε επί Πεισιστράτου και γιά πάνω από 800 χρόνια κάλυπτε τις ανάγκες των εκεί Αθηναίων, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ένα θαυμαστό μεν αλλά αφανές έργο, δεδομένου ότι γιά την πλειοψηφία των ντόπιων και ξένων επισκεπτών είναι σχετικά άγνωστο, αφού το ένδιαφέρον και την προσοχή των πλείστων προσελκύουν συνήθως τα υπέργεια γνωστά μνημεία.

    

Μάριος Κ. Μαμανέας

 

 

* : «Εις το ΒΑ πέρας του λεγομένου λόφου των Νυμφών εν Αθήναις, εν τω οποίω υπάρχουσι πολλά ίχνη παλαιοτάτων οικήσεων λελαξευμένων εν τω βράχω, παρατηρείται ιδιαιτέρα όλως λείανσις της επιφάνεις της αποτόμως επικλινούς πέτρας, καθιστώσα αυτήν στιλπνοτάτην…Το μέρος τούτο λέγεται Κυλίστρα από της συνήθειας των Αθηναίων γυναικών, καθήμεναι επί της κορυφής να κατολισθαίνωσι μέχρι της βάσεως εκ της συνηθείας δε ταύτης δια της συνεχούς επί μακρούς χρόνους κατολισθαίνουν αι επίτοκοι γυναίκες, νομίζουσαι ότι ούτως ευκολύνουσι τον τοκετόν, παλαιότερον δ΄όμως η συνήθεια είχεν άλλον, συγγενή πάντων, σκοπόν». ΝΙΚΟΛΑΟΣ Γ. ΠΟΛΙΤΗΣ, ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΥΜΜΕΙΚΤΑ, Β΄ 1921(αποσπάσματα)

Πανος Αβραμοπουλος: Πλάκα Μέρος Α΄ (Ιστορική αναδρομή στην Αθήνα μας)

Πανος Αβραμοπουλος: Πλάκα Μέρος Α΄ (Ιστορική αναδρομή στην Αθήνα μας): Πλάκα Μέρος Α΄ (Ιστορική αναδρομή στην Αθήνα μας) Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος Σε ποιά συνοικία αλήθεια της Αθήνας κατέβαιναν οι θεο...

Πανος Αβραμοπουλος: Πλάκα Μέρος Β΄ (Ιστορική αναδρομή στην Αθήνα μας)

Πανος Αβραμοπουλος: Πλάκα Μέρος Β΄ (Ιστορική αναδρομή στην Αθήνα μας): Πλάκα Μέρος Β΄ (Ιστορική αναδρομή στην Αθήνα μας) Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος Μενδρεσές Αποτέλεσε ένα πρώιμο θα λέγαμε πανεπιστ...