Κυριακή 28 Οκτωβρίου 2012

Κοραή 4 - Αθήνα: Υπόγειες Μνήμες...


 
Τον Αύγουστο του 1894 η νεοσυσταθείσα «Εθνική Ασφαλιστική» αγόρασε την οικία Rossels, στην οδό Κοραή 4 όπου και εγκατέστησε τα γραφεία της. Σαράντα χρόνια αργότερα, προχώρησε σε πλήρη ανοικοδόμηση του κτηρίου. Στις 11 Ιουνίου 1936 ξεκίνησαν οι εργασίες ανέγερσης και ολοκληρώθηκαν στις 30 Δεκεμβρίου του 1938. Το νέο κτήριο πληρούσε όλες τις προδιαγραφές της εποχής του. Στα δύο υπόγεια (έξι μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης) οι μηχανικοί Ε. Κριεζής και Α. Μεταξάς είχαν μεριμνήσει να κατασκευάσουν τα πιο σύγχρονα αντιαεροπορικά καταφύγια, με μεταλλικές πόρτες (γερμανικής προέλευσης) που έκλειναν αεροστεγώς, αλλά και επικοινωνία μεταξύ των 2 ορόφων με εσωτερικό κλιμακοστάσιο. O ευρύτερος υπόγειος χώρος δυτικά των καταφυγίων διαμορφώθηκε σε κινηματογράφο. Δεν ήταν όμως γραφτό να ικανοποιήσει γιά πολύ τις ανάγκες του φιλοθεάμονος αθηναϊκού κοινού. Σύντομα ξέσπασε ο Πόλεμος... Ένα μεγάλο μέρος του κτηρίου μισθώθηκε αναγκαστικά από τα Υπουργεία Εσωτερικών, Τύπου και Τουρισμού.
 
    Με την είσοδο των γερμανικών στρατευμάτων στην Αθήνα και την απαρχή της Κατοχής, τόσο το μέγαρο, όσο κι ο κινηματογράφος επιτάχθηκαν. Εκεί εγκαταστάθηκαν πλέον διάφορες υπηρεσίες των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής και η Kommandatur. Στην κορυφή κυμάτιζε ο αγκυλωτός σταυρός και τα αντιαεροπορικά καταφύγια μετατράπηκαν σε φυλακές. Μέσα στο σκοτάδι των υπογείων, οι κατακτητές απ’ τη μιά διασκεδάζουν με τις ταινίες της «Ufa», ενώ οι εργαζόμενοι απ’ την άλλη, διοχετεύουν κρυφά τσιγάρα και μηνύματα στους κρατούμενους, που στοιβάζονταν στον αποπνικτικό διπλανό χώρο.... Τα κρατητήρια λειτούργησαν κυρίως ως κέντρα μεταγωγών. Οι φυλακισμένοι, μικρά παιδιά, γυναίκες, άντρες, σαλταδόροι, λαθρεπιβάτες στα τραμ της εποχής, απατεώνες, αντιστασιακοί, μεταφέρονταν συνήθως στις φυλακές Αβέρωφ, στα γερμανικά στρατοδικεία, σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, σε καταναγκαστικά έργα ή σε τόπους εκτελέσεων. Πολλοί από αυτούς, περιμένοντας να συναντήσουν την ειμαρμένη τους εκφράζονταν εικαστικά επάνω στους τοίχους του δεσμωτηρίου τους, αφήνοντας  το σκαλισμένο αποτύπωμά τους στην ιστορία.... Ποιήματα, εικόνες, γραφήματα, το όνομα του καταδότη, ευχές, παρακλήσεις, κατάρες, παράπονα, χαράζονταν κατ’ επανάληψη, δεδομένου ότι τόσο το χειμώνα του 1943, όσο και στις αρχές του 1944, με διαταγή των αρχών κατοχής, οι τοίχοι ξαναβάφτηκαν...
 

   Μετά την αποχώρηση των γερμανών από την πρωτεύουσα στις 12 Οκτωβρίου του ‘44 και ενώ η Εθνική Ασφαλιστική ετοιμαζόταν να εγκατασταθεί στο κτήριο, στις 31 Οκτωβρίου του ίδιου έτους το Μέγαρο επιτάχθηκε για τρίτη φορά από το ΕΑΜ. Στις αρχές Ιανουαρίου 1945 βρίσκονται «ήδη στρατωνισμέναι προσωρινώς Αγγλικαί στρατιωτικαί δυνάμεις» Όταν και αυτές αποχώρησαν, το κτήριο επιτάχθηκε ξανά από την Ελληνική Κυβέρνηση για να στεγασθούν «αι Ηλεκτρικαί Εταιρίαι Μεταφορών και Διανομής». Τελικά το Μάϊο του 1991 κι ενώ είχε προηγηθεί μακρά περίοδος αποκατάστασης, ο χώρος έγινε προσβάσιμος.
 

   Το καταφύγιο – πρώην κρατητήριο – αποτελείται από επτά θαλάμους και στα δύο επίπεδα, καθώς και βοηθητικούς χώρους. Στον πρώτο θάλαμο (Ι) του άνω επιπέδου, όπου και η είσοδος σήμερα, στεγάζεται το γραφείο υποδοχής των επισκεπτών, ενώ στον αμέσως επόμενο (ΙΙ), υπάρχει το εκθετήριο με διάφορα, ταξινομημένα σε προθήκες, μικροαντικείμενα (ξυράφια, πακέττα από τσιγάρα, τεμάχια από επιστολές, κύπελλα, κ.α.) που ανήκαν σε κρατουμένους και βρέθηκαν πεταμένα ή κρυμμένα σε γωνιές του χώρου, κατά τις εργασίες ανάδειξης. Εκεί εκτίθεται και η ναζιστική σημαία που είχε επαρθεί στην είσοδο του κτηρίου πριν από εβδομήντα ένα χρόνια. Ο τρίτος θάλαμος (ΙΙΙ), είχε βρεθεί καλυμμένος με λευκό ασβεστόχρωμα, η αφαίρεση του οποίου έφερε στο φως στακτί χρώμα του 1944 και μέρος της ώχρας που κάλυπτε όλη την επιφάνεια του τοίχου μέχρι τον προηγούμενο χρόνο. Τα ακιδογραφήματα στις επιφάνειες των τοίχων προδίδουν ότι ο συγκεκριμένος χώρος χρησιμοποιήθηκε γιά κράτηση ή προφυλάκιση έως το τέλος του  1943, ενώ  κατά το 1944, μάλλον παρέμεινε κενός. Παρακάτω στον τέταρτο θάλαμο (ΙV), διατηρούνται ελάχιστες επιτοίχιες παραστάσεις, ενώ στο δάπεδο διακρίνουμε τα ίχνη πέντε κελιών (μη υπαρκτών σήμερα), που είχαν διαμορφωθεί ως χώροι απομόνωσης.
 

   Στο δεύτερο υπόγειο κατεβαίνουμε στρίβοντας αριστερά μετά το τέλος του θαλάμου (IV) μέσω του κλιμακοστασίου. Πριν εισέλθουμε αντικρύζουμε την επιμήκη (κλειστή γιά το κοινό) αποθήκη, καθώς και – στον προθάλαμο – μιά από ετών κτισμένη είσοδος, με προσανατολισμό προς Β. Σε όλο το μήκος του υπογείου αυτού σώζεται ατόφιο το επίχρισμα στους τοίχους από το 1944, που φέρει πλήθος καλοδιατηρημένων γραφημάτων, τα οποία σε κάποιες περιπτώσεις επεκτείνονται και στις πόρτες. Και οι τρείς θάλαμοι (V, VI, και VII) του χώρου αυτού χρησιμοποιήθηκαν γιά ομαδικές κρατήσεις όχι μόνο Ελλήνων, αλλά και αλλοδαπών κρατουμένων, ως φαίνεται από τις επιγραφές. Ειδικότερα ο τελευταίος στη σειρά θάλαμος (VII), υπήρξε χώρος κράτησης κυρίως γυναικών.

   Η συνολική εντύπωση που αφήνει ο χώρος στον επισκέπτη, μόνο με τη λέξη «δέος» μπορεί να περιγραφεί, χωρίς καμμία διάθεση υπερβολής. Θα έλεγε κανείς ότι οι σκιές όσων κρατουμένων πέρασαν από εκεί περιφέρονται ακόμα σύρριζα στους τοίχους, πάνω στους οποίους άφηναν μαρτυρία της παρουσίας τους. Τόσο κοντά στο κέντρο της πόλης, αλλά και τόσο απόμακρα κι απομονωμένα απ΄όσους κυκλοφορούσαν και κυκλοφορούν από πάνω...  

                                                                 Μ. Κ. Μαμανέας

 
Με τις θερμές ευχαριστίες μας στην υπεύθυνη του μνημειακού χώρου, 
κ. Φρύνη Παπαγεωργίου, γιά την πολύτιμη βοήθειά της.

 Πηγή: Περιοδικό «Τροπαιοφόρος»

 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου