Τα τελευταία φαρμακεία του Αγίου Όρους

  

    Τα σημερινά φαρμακεία του Αγίου Όρους αποτελούν συνέχεια της λαϊκής παραδοσιακής φαρμακευτικής, που επί πολλούς αιώνες εξυπηρέτησετ ους κατοίκους της περιοχής. Μητέρα της παραδοσιακής φαρμακευτικής είναι η πατροπαράδοτη φαρμακοβοτανική, η οποία ανδρώθηκε και διαδόθηκε με τη λαϊκή φροντίδα – παρατήρηση – μνήμη – εμπειρία – προφορική  μετάδοση και πρακτική.

   Οι πρακτικοί φαρμακοποιοί στηρίζουν τις γνώσεις τους στη μελέτη του φυτικού κόσμου, του απέραντου περιβολιού της γης. Πλούσια είναι η συλλογή δρογών (προϊόντων του πρώτου φαρμακείου του ανθρώπου, της φύσης). Τα βότανα προστατεύουν, θεραπεύουν, τονώνουν και μακροημερεύουν τον άνθρωπο.

   Στα δεκαεπτά Ελληνικά Μοναστήρια της αγιορείτικης χερσονήσου, λειτουργούν σήμερα φαρμακεία γιά τις ανάγκες των μοναχών, με την εποπτεία, διαχείριση και διεύθυνση ιατρών ή οδοντιάτρων μοναχών. Στις Καρυές, την πρωτεύουσα της Αθωνικής Μοναστικής Πολιτείας, λειτουργεί στις μέρες μας ανεπίσημο κρατικό φαρμακείο. Συστεγάζεται με το αγροτικό ιατρείο στο παλαιό κτήριο της Αθωνικής Σχολής στην πλατεία της αγιορείτικης πολίχνης. Το φαρμακείο, εμπλουτισμένο με πολλά ιατρικά μηχανήματα και εργαλεία, καταλαμβάνει χώρον άνω των 40 τ.μ. και καλύπτει πλήρως τις φαρμακευτικές ανάγκες της Αγιωνύμου Πολιτείας.

   Από τα τέλη του 19^ου αιώνα μέχρι το 1935, λειτουργούσε στο κέντρο της πρωτεύουσας του Αγ. Όρους – στο ισόγειο του σημερινού αγιογραφικού οίκου των Ιωσαφαίων – το φαρμακείο του Νικολάου Μπαλαλά, το οποίο περιελαμβάνετο στα 46 εργαστήρια που επέτρεπε να λειτουργούν στις Καρυές, Πατριαρχικό σιγγίλιο του 1897. Σύμφωνα με μαρτυρίες  μοναχών, ο Ν. Μπαλαλάς ήταν ένας ανθρωπιστής φαρμακοποιός με έντονο θρησκευτικό συναίσθημα – στο κατάστημά του υπήρχαν πολλές εικόνες θεραπευτών αγίων – με πλούσιες βοτανολογικές γνώσεις, όπως και οι ονομαστοί μοναχοί βοτανολόγοι Κλήμης, Γυμνάσιος και Θεόφιλος, οι οποίοι προσέφεραν αφιλοκερδώς τις πολύτιμες φαρμακογνωστικές εμπειρίες τους όχι μόνο στους αρρώστους της ιεράς χερσονήσου, αλλά και άλλων περιοχών της Μακεδονίας κατά το πρώτο ήμισυ του 20^ου αιώνα.

   Ονομαστό υπήρξε το ρωσσικό φαρμακείο του Προφήτη Ηλία, το οπίο έπαψε να λειτουργεί προ του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και τώρα υπάγεται στην Ι. Μονή Παντοκράτορος. Ωστόσο το μεγαλύτερο φαρμακείο που λειτούργησε ποτέ στην υπερχιλιετή περίοδο του Περιβολιού της Παναγιάς, είναι το ρωσσικό φαρμακείο του Σεράϊ, που τώρα υπάγεται στην Ι. Μονή Βατοπεδίου. Στο απώγειο της δόξας του τον 19^ο αιώνα είχε 4 φαρμακοποιούς. Στεγάζεται στον δεύτερο όροφο της άλλοτε ρωσσικής σκήτης Σεράϊ, δίπλα στη σημερινή Αθωνιάδα Σχολή (Εκκλησιαστικό Γυμνάσιο - Λύκειο) και καταλαμβάνει δύο μεγάλα συνεχόμενα δωμάτια. Στα διπλανά δωμάτια ήταν τα ιατρεία της σκήτης. Σύμφωνα με την προφορική παράδοση, το φαρμακείο αυτό ήταν από τα πληρέστερα του ελλαδικού χώρου, εφάμιλλο των καλυτέρων της Αυστρίας και της Γερμανίας. Προσέφερε τα φάρμακα δωρεάν σε όλους τους ασθενείς μοναχούς και λαϊκούς. Τις παραμονές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, με τον θάνατο του τελευταίου ρώσσου φαρμακοποιού, έπαψε να λειτουργεί. Το αρχείο του και τα όργανά του εργαστηρίου του βρίσκονται στην Ι. Μονή Βατοπεδίου. Τα έπιπλα και τα φάρμακα είναι στις θέσεις τους θυμίζοντας το μεγαλείο και την προσφορά του στη μακραίωνη αγιορείτικη ιστορία.

   Στην είσοδο του φαρμακείου είναι το γραφείο του διευθυντή και στο βάθος του δευτέρου δωματίου το εργαστήριο. Στην είσοδο του εργαστηρίου υπάρχει βρύση με μεγάλη πορσελάνινη λεκάνη. Το φαρμακείο φωτιζόταν με λάμπες πετρελαίου.

   Η επίπλωση του φαρμακείου είναι ξύλινη και διατηρείται περίφημα. Τα ράφια των φαρμάκων κλείνουν με φορητά τζάμια και τα κάτω ημίση των σκελετών έχουν μεγάλα συρτάρια γιά τη φύλαξη των δρογών. Μερικές από τις δρόγες του φαρμακείου ήταν: Agar-agar, Amylum Maranthae, Balsamum Copaivae, Balsamum Peruvianum, Balsamum Tolutanum, Carrageen, Cortex Canellae, C. Cascarae Sagradae, C. Cinnamomi, C. Frangulae, Flores Althaeae, Fl. Calendulae, Fl. Chamomilae, Fl. Lavandulae, Fl. Rosae, Fl. Tiliae, Folia Belladonnae, F. Coca, F. Digitalis, F. Eucalypti, F. Jaborandi, F. Mate, F. Mellissae, F. Menthae, F. Rosmarini, F. Sennae, F. Uvae Ursi, Fructus Coriandri,  Fr. Juniperi, Fr. Lauri, Fr. Papaveris, Fungus Chirurgorum, Gummi Arabicum, Herba Absinthii, H. Convallariae, H. Linariae, H. Lycopodii, H. Polygalae, H. Sabinae, H. Urticae, Lignum Quassiae, L. Sassafras, Myrrha, Manna, Semen Vomicae, S. Colae, Radix Althaeae, R. Angelicae, R. Ipecacuanhae, R. Primulae, R. Rhataniae, Rhizoma Calami, Rh. Calangae, Rh. Graminis, Stigmata Maudis, Stigmata Croci. Oι πάγκοι του φαρμακοπωλείου είναι του ιδίου φυσικού χρώματος και πλάτους 50 εκατοστών, με πολλά εσωτερικά ράφια. Στις πέντε σειρές ραφιών υπάρχουν εκατοντάδες γυάλινα δοχεία, κυανά, καστανοφαιά και λευκά (μερικά ευρύστομα) με τις χημικές τους ουσίες. Στις ετικέττες τα φάρμακα αναγράφονται στα ρωσσικά και λατινικά. Σε γυάλινα σκούρα δοχεία με εσμυρισμένο πώμα εφυλάσοντο τα αιθέρια έλαια αρκετών φυτών, περίπου σαράντα, π.χ., χαμομήλου, περγαμόντου, κανέλλας, καρότου, κέδρου, κυπαρισσιού, λεμονιού, κοριάνδρου, ευκαλύπτου, γερανίου, λεβάντας, μέντας, πορτοκαλιού, πεύκου, ρίγανης κ.α. τα φυσικά αυτά προϊόντα του φαρμακείου του καλού Θεού χρησιμοποιούνται γιά τη θεραπεία πολλών παθήσεων (αρωματοθεραπεία), διότι περικλείουν σε μερικές σταγόνες όλες τις ιδιότητες των φυτών τους. Τα αποστάγματα αυτά είναι από τα καλύτερα αντισηπτικά φυσικής προέλευσης και χρησιμοποιούνται ως βακτηριοκτόνα-μυκητοκτόνα και αρωματικές ύλες. Οι φαρμακοποιοί του 19^ου αιώνα γνώριζαν πολύ καλά την τις αντιφλεγμονώδεις, τονωτικές και αντισηπτικές ιδιότητες των φυτικών αιθερίων ελαίων που προέρχονται από το χημείο της ζωής.

   Δυστυχώς σήμερα στο Άγιον Όρος δεν υπηρετεί κανείς φαρμακοποιός, μοναχός ή λαϊκός. Τα παλαιά φαρμακεία της αγιορείτικης χερσονήσου παραμένουν κλειστά ή εγκαταλελειμένα. Κρίνουμε σκόπιμη την παραχώρησή τους (επίπλωση, φάρμακα, αρχείο) στα φαρμακευτικά τμήματα των Πανεπιστημίων μας, γιά μελέτη και εκπαίδευση των φοιτητών και δημιουργία Φαρμακευτικού Μουσείου.

                                                                 Δημήτριος Γκιζάνης

                                                                            Φαρμακοποιός